نقارهنوازی؛ آیینی کهن در حرم امام رضا (ع)
تاریخ انتشار: ۲۷ فروردین ۱۴۰۳ | کد خبر: ۴۰۱۲۹۳۸۵
یکی از میراث آیین ایرانی در حوزه موسیقی، نقارهنوازی است که همچنان شاهد اجرای این سنت آیینی در حرم رضوی هستیم. در گزارش پیشین تاریخچهای از این سنت دیرپای در بارگاه رضوی را معرفی کردیم و در این گزارش اطلاعات بیشتری درباره وظایف آن ارائه خواهیم کرد.
وظایف نقارهخانه
وظیفه نقارهخانه در دورههای مختلف متفاوت بوده است، اما در مجموع میتوان آن را در چند قسمت تقسیم کرد:
اعلان ساعت طلوع و غروب خورشید
همانگونه که پیش از این ذکر شد، اصلیترین دلیل نقارهنوازی اعلام ساعات طلوع و غروب خورشید بوده است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
نقارهنوازی در سحرهای ماه رمضان نیز سنتی دیرینه است که به رغم صراحت اسناد با توجه به شواهد موجود سابقه آن را میتوان به دوره صفویه رساند. در واقع با توجه به هزینههای صورت گرفته برای روشنایی نقارهخانه که تنها در ماه رمضان در اسناد دیده میشود، میتوان نتیجه گرفت که نقارهچیان در شبها و سحرهای ماه رمضان مشغول کار بودهاند. در دوره افشاریه نیز این رسم ادامه یافت ولی جزئیات آن بر ما پوشیده است و در دوره قاجاریه بهطور رسمی نقارهخانه برنامههای ویژهای به مناسبت ماه رمضان بر عهده داشت.
گرامیداشت اعیاد و جشنها
نقارهنوازی در روزهای جشن و اعیاد یکی از وظایف نقارهچیان است. در جشنها و اعیادی نظیر عید غدیر، عید قربان عید فطر، میلاد پیامبر (ص)، میلاد حضرت علی (ع)، میلاد امام حسین (ع)، میلاد امام زمان و به خصوص تولد امام رضا (ع) نقاره نواخته میشد.
پیامرسانی
نقارهنوازی به رساندن پیامهای گوناگون اشاره دارد. نقارهچیان معمولا در زمانهای مشخصی سازهای خود را به صدا در میآوردند، در اوقات غیر معمولی که اقدام به این کار میکردند، نشان از رویدادهای خاصی بود. هنگام شفای بیماران در حرم امام رضا (ع) از دیگر اوقاتی است که دست کم از دوره قاجار به مناسبت آن نقارهنوازی انجام شده است.
شیوه و ذکر نقارهنوازی
به دلیل فقدان مدارک مستند مشخص نیست آهنگی که نقارهچیان در گذشته در نقارهخانه آستان قدس مینواختند به چه صورت بوده، اما مسلم است به مرور زمان ریتم مشخصی یافته که نسل به نسل منتقل شده است. امروزه نقارهچیان برای آغاز مراسم نقارهنوازی در ۲ صف قرار میگیرند.
طبلنوازان در سمت راست نقارهخانه و بر روی صندلی مینشینند و طبلها را روی پایههای فلزی قرار میدهند. کرنانوازان نیز در سمت چپ نقارهخانه میایستند. آنگاه سرنواز ابتدا و با آهنگ سلطان دنیا و عقبی، علی بن موسی الرضا (ع) مینوازد. در ادامه بقیه کرنانوازان، معروف به پسنواز، با کرنا هماهنگ پاسخ میدهند، امام رضا (دو مرتبه)، مجدداً سرنواز با کرنا به طرف گنبد اشاره میکند و میدمد امام رضا (سه مرتبه) و پسنوازان جواب میدهند؛ غریب رضا (دو مرتبه).
در دست دوم سرنواز میدمد: مولی، مولی، مولی، علی بن موسی الرضا (ع)، پس نوازان پاسخ میدهند، رضاجان (سه مرتبه) و سرنواز سر کرنا را به طرف گنبد طلا میگیرد و ذکر میگوید: یا امام غریب یا امام رضا (ع)، پسنوازان جواب میدهند رضا جان (سه مرتبه).
در دست سوم سرنواز میدمد: دوره دوران امام رضاست، دادرس بیچارگان. پسنوازان جواب میدهند،ای دادرس درماندگان و زمانی که پسنوازان میخواهند کرنا خود را کنار بگذارند. سرنواز میگوید: دادرس و طبالها با شدت بیشتر بر طبلها میکوبند. باید توجه داشت طبلها ذکری ندارند و فقط بهعنوان همنوازی از شروع تا خاتمه با کرناها همراهی میکنند.
امروزه نقاره را ۲ دفعه در روز میزنند و هر دفعه به مدت ۲۰ دقیقه یکی قبل از طلوع آفتاب تا هنگام طلوع خورشید و دیگری قبل از غروب آفتاب تا هنگام غروب آن، که به آن خدمت معمولی میگویند در اعیاد مذهبی نیز ۲ دفعه نقاره نواخته میشود؛ یک بار شب قبل از آن و بار دیگر در روز عید.
در ماه رمضان به جز ایام شهادت امام علی (ع) و شبهای قدر، نقارهخانه ۲ نوبت در سحر به صدا در میآید که به آن نقاره سحر میگویند؛ یک مرتبه حدود ۲ و نیم ساعت مانده به اذان صبح و بار دیگر یک ربع مانده به طلوع آفتاب نواخته میشود. نقاره غروب را نیز یک ربع مانده به غروب آفتاب به مدت نیم ساعت مینوازند. در عید نوروز هنگام تحویل سال نقاره میزنند و این نقاره را نقاره عید مینامند. در ایام سوگواری و شهادت ائمه (ع) و در ماههای محرم و صفر مانند گذشته نقارهنوازی انجام نمیشود.
مکان نقارهخانه
در سال ۱۳۳۷ نایب التولیه وقت آستان قدس، سید فخرالدین شادمان دستور ساخت نقارهخانه جدیدی را صادر کرد و به منظور انجام این کار ابتدا ساختمان قدیم تخریب و طاق سردر تعمیر اساسی شد در این زمان بهطور موقت ابتدا چندی بر بالای سردر با ایجاد داربستی به مدت سه سال بر بالای ایوان عباسی نقاره نواخته میشد.
با تغییر نایب التولیه مدتی کار احداث بنای جدید متوقف شد، اما سرانجام در زمان محمد مهران، نایب التولیه جدید عملیات ساختمانی آن به پایان رسید، ساختمان جدید واقع بر بالای ایوان شرقی صحن انقلاب در ۲ طبقه ساخته شد، طبقه اول برای انبار و گذاشتن وسایل نقارهزنی و طبقه دوم به منظور استقرار نقارهزنان در نظر گرفته شد که با پلکان آهنی از طبقه اول به آنجا رفتوآمد میکنند. ارتفاع این ۲ طبقه ۹.۵ متر و قاعده آن ۶.۱۸ در ۳۰ متر است.
در نمای خارجی بر لبه سقف سه ردیف مقرنس از کاشی معرق و بر بالای آن در لبه بام کنگرهای معرق به رنگ فیروزهای دور تا دور آن دیده میشود. نمای بیرونی نقارهخانه با کمک طاقنماهای زیبا و با خوانچهبندی به وسیله کاشی معرق تزیین شده است. ساختمان مذکور تحت نظارت مهندس بیوک قهرمانی و به معماری حاج احمد بیوکی ساخته شد. تنظیم مقرنسها و سایر امور ساختمانی نیز بر عهده حاج صادق رأفتی و طرح کاشیهای معرف به قلم محمد حسن رضوانی بوده است. این ساختمان تاکنون چند بار مرمت جزنی شده است ولی همچنان با استحکام و بهعنوان جایگاه نواختن نقاره روزانه چشم هر زائری را به سمت خود جلب میکند.
علت دقیق نقارهنوازی در حرم امام رضا (ع) مشخص نیست در توضیح این موضوع دیدگاههای گوناگونی ارائه شده است؛ داشتن عنوان ولایتعهدی برای امام رضا (ع) و جایگاه سیاسی ایشان؛ لزوم پاسداشت حرم رضوی در طول دورههای مختلف به وسیله نیروهای نظامی و استفاده آنان از نقارهخانه بزرگداشت بارگاه امام رضا؛ لزوم نوبتنوازی و یادآوری اوقات شرعی با توجه به جایگاه مذهبی حرم رضوی ازجمله دلایلی میباشد که در این خصوص بیان شده است.
آیین نقارهنوازی در حرم رضوی بهعنوان سنتی چند صد ساله، در این بارگاه مقدس همه روزه در هنگام طلوع و غروب خورشید نواخته میشود. در خصوص آغاز نقارهنوازی در حرم رضوی به دلیل سکوت منابع و فقدان اسناد نمیتوان تاریخ دقیقی تعیین کرد و به نظر میرسد با افزایش اعتبار مذهبی بارگاه مطهر امام رضا (ع)، وجود نقارهخانه به خصوص برای نوبتنوازی در این مکان مقدس ضروری بوده است. نکته جالب توجه نذر برخی سازها به نقارهخانه به ویژه از سوی شیعیان هند است. موضوعی که گویای جایگاه ویژه نقارهخانه حتی برای زائران غیر ایرانی است.
منبع: ایسنا
باشگاه خبرنگاران جوان وبگردی وبگردیمنبع: باشگاه خبرنگاران
کلیدواژه: نقاره نوازی حرم امام رضا ع آیین کهن نقاره نواخته نقاره نوازی نواخته می شود طلوع و غروب نقاره خانه ماه رمضان بر بالای امام رضا حرم رضوی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۴۰۱۲۹۳۸۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
توجه ویژه جشنواره «رضوان» به جوانان صاحب ایده/ توسل به فرهنگ رضوی
به گزارش خبرنگار مهر، اولین نشست خبری جشنواره فیلم دینی رضوان، با حضور فرهاد قائمیان مدیر جشنواره بین المللی امام رضا (ع) و محمدحسین لطیفی دبیر جشنواره، دوشنبه ۱۰ اردیبهشت ماه، در محل سازمان سینمایی سوره برگزار شد.
در ابتدای این نشست و پس از پخش سرود ملی و صلوات خاصه امام رضا (ع)، فرهاد قائمیان مدیر جشنواره بین المللی امام رضا(ع)، عنوان کرد: امیدوارم این جشنواره که متعلق به امام رضا (ع) است توسط شما اهالی رسانه حمایت شود. برای من افتخار است در جشنواره فیلم رضوان، در کنار برادر و دوست عزیز خودم، محمدحسین لطیفی هستم.
وی ضمن اشاره به حمایت جدی بنیاد امام رضا (ع) و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، گفت: با توجه به فراز و نشیب ها در این دوره جشنواره فیلم امام رضا (ع) تلاش شده است تا با رویکردی جدی در طول چند ماه جشنواره، برای جوانان علاقه مند استان های مختلف کارگاه آموزشی برگزار کنیم.
قائمیان در ادامه با اشاره به اینکه سلام همه دبیران را به شما میرسانم، مطرح کرد: با شروع این مرحله از جشنواره تصمیم گرفتیم یک فیلم سینمایی با فرهنگ امام رضایی را استارت بزنیم و از قبل با آقای لطیفی به موضوع فیلم فکر کردیم. این اثر به نویسندگی حامد عنقا از رمان «عشق آباد تا عشق آباد» اقتباس شده است و این پروژه سینمایی سال ها به نتیجه نرسیده است. احساس میکنم امسال آقا امام رضا (ع) خودشان لطف کرده اند تا این فیلم ساخته شود.
وی در پایان با توضیح این که در این جشنواره بخش فیلم دینی با موضوعات مشخص جدا شده است و بخش ویژه رضوی هم به طور خاص جدا شده است، گفت: اختتامیه جشنواره در آبان ماه و اختتامیه بخش بین الملل در اردیبهشت سال بعد برگزار میشود و در بخش بین الملل مرحله جدیدی را در تعامل با سایر کشورها در موضوع دین مد نظر داریم.
پس از این محمدحسین لطیفی دبیر اولین جشنواره فیلم رضوان، ضمن تشکر از امام رضا (ع) و فرهاد قائمیان برای این مسؤولیت، مطرح کرد: امیدواریم مسیری را آغاز کنیم که انتها نداشته باشد. در جهان امروز جای خالی آن آرامشی که از دین حاصل میشود ملموس است و هستی آرامش خود را از قلبهای آرام میگیرد. بارها شنیده ایم که افراد تعریف کرده اند با پا گذاشتن در حرم امام رضا (ع) آرامش پیدا کرده اند و ما هم دوست داریم مخاطب با دیدن یک فیلم حال خوب پیدا کند.
وی ضمن اشاره به اینکه گستره فیلم های دینی شامل همه فیلم هایی با مضمون محبت، انسانیت، گذشت، ایثار و ... میشود، گفت: این فیلمها عقبه ای در جان کارگردان و نویسنده دارد. به واسطه زمان کوتاهی که وجود داشت، امکان برگزاری بخش بین الملل برای مهر امسال امکان پذیر نبود و بخش بین الملل در اردیبهشت ۱۴۰۴ برگزار میشود.
وی از اهالی رسانه درخواست کرد: فضایی ایجاد شود که این جشنواره به خوبی دیده شود، کسی جانماند و فیلمسازان بتوانند کار کنند.
وی در پایان گفت: برای این جشنواره به کارهایی که فرهنگ رضوی را به دور از خرافات نشان دهد نیاز داریم تا ان شاء الله به آیین و مسلک امام رضا (ع) متوسل شویم.
در ادامه سید جواد رفایی مشاور راهبردی بنیاد امام رضا (ع) با مرور دوره های گذشته جشنواره امام رضا (ع)، عنوان کرد: علت توقف جشنواره برای یک مدت این بود که فیلم ها، ارتباطی با امام رضا (ع) نداشتند و تنها در بخش هایی به امام رضا (ع) اشاره می کردند از این رو تصمیم گرفتیم امسال در قالب پانزدهین دوره جشنواره رضوی اولین دوره جشنواره فیلم «رضوان» با بخش ویژه امام رضا (ع) را داشته باشیم.
وی با اشاره به اینکه بخش دینی جشنواره همه ادیان الهی را در بر میگیرد، گفت: در این جشنواره برخلاف دوره های قبلی، بخشی تحت عنوان فیلمسازی با موبایل داریم همچنین بخش ایده تا فیلم «سراج» برای آن هایی که احساس میکنند برای ساخت فیلم در مورد امام رضا (ع) توانایی دارند اما به کارشناس برجسته دینی و سینما نیاز دارند در نظر گرفته شده است. این بخش برای توجه ویژه به جوانان صاحب ایده اختصاص یافته است. همچنین در قالب سه کارگاه آموزشی آموزش هایی در جهت ارتقای تولیدات ارسالی به جشنواره برگزار میشود.
در ادامه، سعید زمانی مدیر اجرایی ۲۱ امین جشنواره امام رضا(ع)، گفت: پس از این نشست رسمی، فراخوان این جشنواره در بستر سایت شمس طوس بارگذاری خواهد شد و همه علاقه مندان و مخاطبان میتوانند نسبت به ثبت نام اقدام کنند.
وی در انتها همه جوانان و فعالان سینما را دعوت به مشارکت در این رویداد کرد.
پس از اتمام نشست خبری از پوستر نخستین جشنواره فیلم «رضوان» رونمایی شد.
کد خبر 6091710 سید امیر شایان حقیقی